Τριανταφυλλίδης, Μανόλης

(Αθήνα 1883 – 1959). Έλληνας γλωσσολόγος. Μετά την αποφοίτησή του από το πανεπιστήμιο της Αθήνας συνέχισε τις σπουδές του στη Χαϊδελβέργη και στο Μόναχο, όπου το 1909 πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα με την εργασία του Οι δάνειες λέξεις της μεσαιωνικής λαϊκής φιλολογίας (γερμανικά), ενώ ήδη στα χρόνια 1905-07 εξέδωσε τη μεγάλη μελέτη του Ξενηλασία ή ισοτέλεια. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα μελετά την εκπαιδευτική κατάσταση, γράφει τις εντυπώσεις του γι’ αυτήν, αφοσιώνεται στη συγγραφή και άλλων γλωσσολογικών εργασιών και ιδρύει (1910) με άλλους πνευματικούς ανθρώπους τον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Το 1913 εκδίδει την εργασία του Η ορθογραφία μας, έργο θεμελιακό για κάθε μεταγενέστερη ρύθμιση του ορθογραφικού συστήματος της νεοελληνικής. Από το 1913-17 γίνεται συντάκτης του Ιστορικού Λεξικού (που από το 1933 θα αρχίσει να το εκδίδει η Ακαδημία της Αθήνας) και με δική του πρωτοβουλία περιοδεύει κυρίως τη Στερεά Ελλάδα συγκεντρώνοντας ιδιωματικό γλωσσικό υλικό και συντάσσοντας υπομνήματα για τη σύνταξη του Λεξικού. Το 1917 διορίζεται, μαζί με τους Α. Δελμούζο και Δ. Γληνό, Ανώτερος Επόπτης της Δημοτικής Εκπαίδευσης, οργανώνει συνέδρια εκπαιδευτικών σε ολόκληρη την Ελλάδα, για να τονίσει τη μεγάλη σημασία που είχε η εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο, και συνεργάζεται με λογοτέχνες και παιδαγωγούς για τη σύνταξη των πρώτων αναγνωστικών της δημοτικής. Με την πολιτική μεταβολή του 1920 παύεται από τη θέση του στο υπουργείο Παιδείας, επανέρχεται το 1922 και αποχωρεί οριστικά το 1925. Το 1926 διορίζεται καθηγητής της Γλωσσολογίας και της Νεοελληνικής Γραμματικής στο νεοϊδρυμένο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου διδάσκει έως το 1934. Mέχρι το 1938 συγγράφει ποικίλες γλωσσολογικές μελέτες και τυπώνει (1938) τη Νεοελληνική Γραμματική - Ιστορική Εισαγωγή, την πληρέστερη ιστορική επισκόπηση όλης της ελληνικής γλώσσας με έμφαση στα νεότερα. Το 1939 περιοδεύει την Αμερική και αφιερώνει (αργότερα) στους εκεί απόδημους τις μελέτες του Έλληνες της Αμερικής και Τα ελληνικά των Ελλήνων της Αμερικής. Στα τέλη του 1938 ο I. Μεταξάς του αναθέτει την προεδρία Επιτροπής, η οποία επεξεργάστηκε και τύπωσε το 1940-41 για λογαριασμό του ελληνικού κράτους τη μεγάλη χρηστική Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), την επιστημονικότερη γραμματική της Νεοελληνικής. Μετά την απελευθέρωση εκδίδει στη σειρά Νεοελληνική Βιβλιοθήκη πολλά σχολικά βιβλία, βοηθητικά του γλωσσικού και γενικότερα του φιλολογικού μαθήματος: τη Μικρή Νεοελληνική Γραμματική (συνόψιση της μεγάλης), τις Λεξιλογικές Ασκήσεις και τις Παροιμιακές φράσεις (για το δημοτικό και το γυμνάσιο· με τη συνεργασία της Φωτεινής Τζωρτζάκη), τα κείμενα Ανδρέας Καρκαβίτσας και Ίων Δραγούμης της Φ. Τζωρτζάκη (για σχολική χρήση), το ειδικό αναγνωστικό Η γλώσσα μου με τους Μ. Οικονόμου και Θ. Σταύρου κ.ά. Μεταθανάτιο έργο του, είδος αυτοβιογραφίας, το Δημοτικισμός και αντίδραση, αναφέρει αναλυτικά όλους τους αγώνες του Τ. και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην παιδεία και στην κοινωνική ζωή, αλλά και τις αντιδράσεις που το κίνημα αυτό συνάντησε. Το συνολικό έργο του Τ. απλώνεται σε πολλούς τομείς: επιστημονική καλλιέργεια της γλώσσας, έρευνα των ιδιωμάτων, συνθηματικές γλώσσες, ορθογραφικό πρόβλημα, διδασκαλία των ξένων γλωσσών, χρηστική Γραμματική κλπ. (πάνω από 5.000 σελ.). Με τους πενηντάχρονους αγώνες του για την καθιέρωση της δημοτικής στην εκπαίδευση συνδέει άρρηκτα το όνομά του με τη γλωσσοεκπαιδευτική κίνηση των χρόνων 1910-60. Με τη διαθήκη του άφησε, εκτός από τη βιβλιοθήκη (9.000 τόμους), ολόκληρη την ακίνητη περιουσία του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (που τον ανακήρυξε γι’ αυτό μεγάλο ευεργέτη του), για να ιδρυθεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, με σκοπό την καλλιέργεια της δημοτικής και τη διάδοσή της στην ελληνική εκπαίδευση. Ίδρυμα M.T. Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, που ιδρύθηκε (1959) και λειτουργεί με τα εισοδήματα της ακίνητης περιουσίας του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Τύπωσε, σύμφωνα με διάταξη της διαθήκης, τα Άπαντα Μανόλη Τριανταφυλλίδη σε 8 τόμους (3ος θεωρείται η Νεοελληνική Γραμματική - Ιστορική Εισαγωγή και 6ος ο Δημοτικισμός και αντίδραση) και Ευρετήριο των Απάντων. Από τις εκδόσεις του Ινστιτούτου: Αφιέρωμα στη μνήμη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θ. Σταύρου Εφταλιώτης και Πάλλης - Εκλογή από το έργο τους, Ο. Merlier - F. Duisit Petite Grammaire du grec moderne, Μ. Δούνια - Π. Ματέι. Τα πρώτα τραγούδια, Μ. Οικονόμου Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής, Ν. Κριτικού - Ν. Σωτηράκη Στοιχεία από τη θεωρία των Συνόλων, Ν.Π. Ανδριώτη Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (2η έκδοση), ανατυπώσεις σχολικών βοηθημάτων και πολλές άλλες εκδόσεις του είδους. Ο γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης.